Cesur Bir Giriş
Kimliğini kaybetmiş şehirlerin sahnesinde, bir kültür mekanı sadece varlığını sürdürmüyor — aynı zamanda sürdüremediklerini de temsil ediyor. İşte tam da bu yüzden Atatürk Kültür Merkezi (AKM) için konuşmak gerekiyor. Bu yapı, Türkiye’nin kültürel hafızasının merkezi olmak iddiasıyla İstanbul’da yer alıyor. Ama ne kadar “merkez” olduğu, ne kadar “kültür” olduğu ve en önemlisi ne kadar ulaşılabilir olduğu ciddi biçimde sorgulanmalı. Sizce devasa salonlar ve modern cepheler, gerçek anlamda halkın kültürel yaşamına hizmet ediyor mu? Yoksa yüksek bütçeler, görsel şovlar ve kimliksel kaygılar arasında kaybolan bir sembol haline mi geliyor?
AKM Hangi Şehir?
Atatürk Kültür Merkezi, İstanbul’un Beyoğlu ilçesinde, Taksim Meydanı’nın hemen yanında konumlanmış durumda. ([Şehir Planlama][1]) Resmî web sitesinde de açılışının 29 Ekim 2021 tarihinde yapıldığı ve “Sadece İstanbul’un değil, Türkiye’nin de kültür ve sanat belleğinde iz bırakan” bir yapı olduğu vurgulanıyor. ([AKM İstanbul][2])
İnceleme: İddialar ve Çelişkiler
Kültür Merkezi mi, Gösteri Alanı mı?
AKM’nin büyük opera salonları, tiyatro sahneleri ve sergi alanlarıyla donatılmış olması övgüye değer. ([Istanbul Tourist Pass][3]) Fakat burada sorun şu: Bu alanların halkın tüm kesimlerine ne kadar açık olduğu net değil. Yüksek bilet fiyatları, elit etkinliklere ağırlık verilmesi ve ulaşım/zamanlama açısından sınırlamalar, “kültür merkezi” dediğimiz yerde aslında dar bir kitleye hizmet eden bir elit kültür sahnesi yaratabilir. Sizce kültür herkesin erişebildiği bir hak mı, yoksa seçkinlerin alanı mı hâline geliyor?
Yenileme ve Tarihsel Süreç: Koruma mı, Yıkım mı?
Orijinal AKM binası 1946’da temeli atılmış, 1969’da açılmıştı. ([Vikipedi][4]) Ardından birçok kez tadilat, kullanım dışı kalma ve nihayetinde 2018’de yıkım süreci yaşandı. ([Vikipedi][5]) Bu süreçte “kültür varlığı” olarak tescil edilen bir yapının bu kadar kolay yıkılmasına ya da radikal biçimde yenilenmesine şüpheyle bakmak gerekiyor: Gerçek bir restorasyon yerine “sıfırdan modernizasyon” seçildi mi? Bu durumda tarihin sürekliliği mi yoksa yeniden yaratılma hevesi mi devreye girdi?
Mimariden Ulaşıma: Modern Ama Ne Kadar İşlevsel?
Yeni AKM binası; modern cephe, geniş alanlar, 2040 kişilik opera salonu gibi etkileyici rakamlarla tanıtılıyor. ([AKM İstanbul][2]) Ancak şehir bağlamında bakıldığında sahiden “kültürel çeşitliliği” ağırlıyor mu? İstanbul’un trafik, ulaşım, yoğunluk gibi sorunları göz önüne alındığında: Bu büyük yapı gerçek anlamda erişilebilir durumda mı? Ayrıca şehrin sadece “Taksim” merkezine yoğunlaşmakla diğer kültür noktalarının sektörde geri kalması riski oluşmuyor mu?
Halk Katılımı ve Yerellik: Eksik Kalan Alanlar
Kültür merkezi büyük ölçekte düşünüldüğünde “yerellik” vurgusu kolayca kaybolabilir. AKM gibi bir yapı, şehir sakinlerinin günlük kültürel hayatına ne kadar temas ediyor? Yerel sanatçılar, mahalle etkinlikleri, ücretsiz atölyeler ne kadar öncelikli? Merkezî yapıların büyük bütçeli konserleri ve etkinlikleri ne kadar şehirliyle buluşuyor? Soru şu: Kültür merkezi yarattığınız çok yönlü bir mekan mı, yoksa potansiyelini dolduramayan bir gösteri sahnesi mi?
Sonuç: Kritik Bir Perspektif
Atatürk Kültür Merkezi İstanbul’da, iddialı bir biçimde Türkiye’nin kültür sahnesinin önemli yapı taşlarından biri. Ancak bu iddiayı sürdürebilmesi için vizyonu ve işlevi arasında ciddi bir denge tutturması gerekiyor. Büyük salonlar ve modern mimari tek başına yeterli değil; halkla bağ kurabilen, tarihsel mirasına sahip çıkan ve yerellikten uzaklaşmayan bir yapılanma şart. Aksi durumda, ‘merkez’ olduğu söylenen yapı aslında şehir içinde yüzeyi parlayan ama içi boş bir sembole dönüşebilir.
Şunu soruyorum: Sizce bu yapı gerçekten halkın kültürüne hizmet ediyor mu? Yoksa sadece yüksek bütçeli mimari ve prestijli etkinliklerle öne çıkan bir vitrinden mi ibaret? Bu soruyu görmezden gelemeyiz.
[1]: https://sehirplanlama.ibb.istanbul/ataturk-kultur-merkezi/?utm_source=chatgpt.com “Atatürk Kültür Merkezi – Şehir Planlama Müdürlüğü”
[2]: https://akmistanbul.gov.tr/tr/ataturk-kultur-merkezi?utm_source=chatgpt.com “Atatürk Kültür Merkezi – AKM Resmi Web Sitesi”
[3]: https://istanbultouristpass.com/tr/blog/things-todo-in-istanbul/ataturk-cultural-center-akm-istanbul?utm_source=chatgpt.com “Atatürk Kültür Merkezi (AKM): İstanbul’un İkonik Sanat Mekanı”
[4]: https://en.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_Cultural_Center?utm_source=chatgpt.com “Atatürk Cultural Center”
[5]: https://de.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_K%C3%BClt%C3%BCr_Merkezi_%28Istanbul%29?utm_source=chatgpt.com “Atatürk Kültür Merkezi (Istanbul)”